ZACHOWEK
Zachowek stanowi złożoną kwestię w obszarze prawa spadkowego, mającą na celu ochronę interesów najbliższych krewnych spadkodawcy w przypadku, gdy ten w testamencie lub w formie darowizn dokonanych za życia, rozstrzyga o rozdziale swojego majątku w sposób, który uniemożliwia tym osobom pełne dziedziczenie lub przewiduje mniejsze dziedziczenie niż przysługuje im z tytułu zachowku. Przysługuje on zarówno w przypadku testamentu, jak i w dziedziczeniu ustawowym, gdy spadkodawca dokonał darowizn przed śmiercią, które wpływają na wartość jego masy spadkowej.
Na mocy art. 991 Kodeksu Cywilnego:
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, przysługuje zachowek w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego w przypadku trwałej niezdolności do pracy lub w przypadku małoletniości zstępnego. W pozostałych przypadkach przysługuje połowa wartości tego udziału.
§ 2. Jeżeli uprawniony do zachowku nie otrzymał go w formie darowizny, powołania do spadku lub zapisu, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej wartości zachowku lub jego uzupełnienia.”
Obliczenia zachowku wymagają kilku etapów. W skrócie, proces ten przedstawia się następująco:
- Oblicza się udział spadkowy, który przypadłby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym, nie uwzględniając spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni.
- Ustala się ułamek stanowiący podstawę obliczenia zachowku, zazwyczaj wynoszący 1/2, z wyjątkiem przypadków małoletniości lub trwałej niezdolności do pracy, gdzie ułamek wynosi 2/3.
- Określa się substrat zachowku, czyli wartość spadku po uwzględnieniu aktywów, pomniejszonej o długi i zwiększonej o zapisy windykacyjne oraz darowizny.
- Wynik z pkt. 1 mnoży się przez wynik z pkt. 2, a następnie uzyskaną wartość mnoży się przez substrat zachowku.
- Ostateczną kwotę wyznacza się po odjęciu korzyści otrzymanych przez uprawnionego od spadkobiercy, takie jak darowizny czy zapisy windykacyjne.
Sposób obliczania zachowku jest szczegółowo opisany w przepisach art. od 991 do 1011 Kodeksu Cywilnego.
Wydziedziczenie
Wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku. Zgodnie z postanowieniami art. 1008 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku, jeżeli osoba uprawniona do zachowku:
- Postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, niezależnie od woli spadkodawcy.
- Dopuściła się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób, rażąco naruszając podstawowe normy moralne.
- Uporczywie zaniedbuje obowiązki rodzinne względem spadkodawcy.
Testament musi precyzyjnie określić przyczynę wydziedziczenia. Warto zauważyć, że mimo wydziedziczenia, zstępni osoby pozbawionej spadku zachowują prawo do zachowku, nawet jeśli osoba ta przeżyje spadkodawcę.